Placówka działa od 30 kwietnia 1997 roku w ramach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej.
Do zadań Izby należy: gromadzenie, przechowywanie i eksponowanie pamiątek związanych z regionem zawierciańskim. Eksponaty zgromadzone w Izbie to w większości dar mieszkańców miasta i podzielone są na działy:

– prehistoria,

– administracja,

– szkolnictwo,

– historia przemysłu i zakładów pracy,

– historia powiatu.
W Izbie znajdują się zarówno oryginalne dokumenty, jak i kserokopie.

Eksponaty:
Etymologia nazwy „Zawiercie”

Różne znaczenia obecnej nazwy miasta

Właściciele Zawiercia

Spis wszystkich właścicieli dóbr wchodzących w skład ziemi zawierciańskiej i Zawiercia od 1193 r. do XIX wieku. Antyrama, dwie tablice

Herb Kromołowa (gryf)

 Plany, projekty, odezwy, czasopisma

– Plan ziem wchodzących we własność chłopów wsi (osady) Zawiercie, gminy Kromołów – Gubernia Piotrkowska, powiat będziński z 1899 r.

– Plan placów wydzielonych z części osady Wsi Zawiercie Wielkie i Małe z 1929 r. należacej do Jana Kukułki

– Odpisy dokumentów hipotecznych dotyczących kupna i sprzedaży części dóbr kromołowskich wraz z zawierciańską przędzalnią

– Plan posiadłości Towarzystwa Akcyjnego przędzalni bawełny, tkalni i blecharni fabryk w guberni piotrkowskiej powiecie będzińskim położonych

– Osiedle mieszkaniowe TAZ – Plan Domu Ludowego oddanego do użytku ok. 1912 r., projekt budynku mieszkalnego z 1895 r., zdjęcia: ulica Niedziałkowskiego (ok. 1912), utwardzenie nawierzchni, dawny budynek łaźni TAZ ul. Kościuszki (1909), budynek Resursy Obywatelskiej TAZ, grafika Pałacyk Szymańskiego wraz z opisem willi dyrektora TAZ

– Projekt dwupiętrowego domu dla robotników fabryki Braci Ginsberg we wsi Zawiercie

– Elewacja Resursy TAZ – Wykonana na kalce technicznej, skala 1:50, oryginał; informacja o resursie

– Odezwa Zarządu TAZ z 29 listopada 1905 r. informujące o decyzji budowy szkoły i fabrycznej łaźni, przyznania robotnikom zapomóg i kolejnej podwyżki płac

– Czasopisma zawierające informacje o fabryce TAZ – „Przedświt” 1894 r., Echo Robotnicze” 1905 r., „Robotnik” 1894 r.; Gazeta „Echo Robotnicze” z Zawiercia z informacją o strajku powszechnym robotników TAZ

– Katalogi produktów fabryki TAZ – barchan 1906, 1900 – 1937, motyw kwiatowy (róże), 1850-1937, motywy kwiatowe, kolekcja tkanin midas

– Akcja stuzłotowa Towarzystwa Zakładów Przędzalni Bawełny, Tkalni i Blecharni – z1 lipca 1929 r.;

– Legitymacja członków rodziny robotników TAZ zezwalająca na wejście do fabryki z jedzeniem

Tkaniny ozdobne

Pierwsza podarowana Franciszce Ginsbergowej na pamiątkę przyjazdu do Zawiercia w czerwcu 1923 r., oryginał i napis:

Czcigodnej Pani Franciszce Ginsbergowej

Żonie i Towarzyszce Pracy Adolfa Ginsberga

Twórcy i Założyciela Fabryk Tow. Akc. „Zawiercie”

na Pamiątkę Przybycia do Zawiercia

w 50 letnią Rocznicę Istnienia Fabryk Zawiercie

czerwiec 1923

Druga z adnotacją

„Stanisławowi Szymańskiemu –

dyrektorowi zarządzającemu Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie

– współpracownicy”

podpisy

Huta Zawiercie

Odpis aktu notarialnego w sprawie zakupu ziem pod hutę, z 1900 r., akt erekcyjny z podpisami;

zdjęcia (widok huty z 1913 r., stalownia – wjazd os trony starych pieców, pługownia, izba zborna i stara kompresowania), pierwszy dyrektor huty Julian Appel, członkowie komitetu strajkowrgo 1905 r. (Albin Osóbka, Ludwik Zachert, Bolesław Kaisz)

Tablo podarowane Aleksandrowi Erbemu 7 września 1911 r.

Fotografie strażaków i napis

„Swemu komendantowi

W-mu Aleksandrowi Erbemu

w dniu urodzin I roku istnienia straży Zawiercie

7 września 1911”

Odlewnia Żeliwa S.A. w Zawierciu

Widok ogólny zakładu, historia zakładu, dyplom uznania z 1932 r.

Huta Szkła Gospodarczego

Opis działalności fabryki, odpis notarialny zaświadczenia Carsko – Królewskiego Sądu Handlowego w Wiedniu z 14 sierpnia 1900 r. o zawiązaniu przez Alojzego Reicha spółki akcyjnej;

Fragment statutu spółki akcyjnej fabryki szkła opublikowany w Monitorze Polskim 21 listopada 1931 r.; Dyrektor Teodor Mioduszewski, inicjator założenia szkoły fabrycznej firmy Reich i S-ka;

Reprodukcja kart katalogowych huty przedstawiające wyroby w latach 20. i 30. tzw. garnitury;

Wyroby huty: kieliszek koniak 50 g, kieliszek wódka 50 g, kieliszek wino, szklanka 220 g, owocarka – łódka.

Oświata

Zdjęcia, świadectwa dojrzałości, wykazy uczniów i profesorów

– Publiczna Szkoła Powszechna Siedmioklasowa nr 2 w Zawierciu Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”

– Gimnazjum Żeńskie Klasyczne im. W. Karczewskiej

– Prywatne Gimnazjum Heleny Malczewskiej

– Prywatne Gimnazjum Męskie w Zawierciu

– I Liceum Ogólnokształcące w Zawierciu

– II Liceum Ogólnokształcące w Zawierciu

– Państwowe Seminarium Nauczycielskie Żeńskie im. A. Ossuchowskiego w Zawierciu

Pierwsze organy uchwałodawcze i administracyjne w Zawierciu

– Od 1915 r. do 1994 r. wraz z nazwiskami prezydentów miasta.

– Zdjęcie St. Szymańskiego, przewodniczącego pierwszej Rady Miejskiej, dyrektora TAZ;

– Pierwszy Zarząd i Miejska Rada Narodowa 1945 r.;

– Starostwo Zawierciańskie

Uroczyste otwarcie nowego starostwa 15 lutego 1927 r. (fragment);

Izba Starostwa 1927 – 1932 ul. Piłsudskiego 27; Budynek nowego Starostwa 1932 r.;

Czesław Kowalski, pierwszy starosta

Historia Kolei i Dworca w Zawierciu

Dokumentacja w sprawie budowy dworca, zdjęcia

Kalendarium kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła

Zdjęcia, pocztówki, (kaplica przy ul. Piłsudskiego, była filia kościoła parafialnego w Kromołowie 1894; kościół parafialny w Zawierciu 1934, widok kościoła z lotu ptaka, ks. Franciszek Zientara – pierwszy proboszcz parafii zawierckiej), skład komitetów budowy kościoła z 1886 r. i 1895 r.

Towarzystwo Śpiewacze Lira

Powstało w 1890 r., założyciel kazimierz Czapla, zdjęcia (towarzystwo śpierwacze Lira, chór kościelny, lokal przy ul. Piłsudskiego 39 w latch międzywojennych, poświęcenie sztandaru, koncerty chóru)

Sztandary

– Sztandar Prywatnego Gimnazjum i Liceum Męskiego w Zawierciu

– Sztandar Towarzystwa Śpiewaczego Lira

– Sztandar Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z 1923 r.

– Sztandar organizacji Ligi Kobiet Polskich

– Proporce trójkątne Zawierciańskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego

Banknoty i monety

1 rubel, 25 rubli, 100 rubli 1910 r., 50 pfenigów, 10 reichsmark, 20 reichsmark, 5000 marek,

100 koron węgierskich; portmonetka

Prehistoria Zawiercia

Amonity znalezione w okolicach Morska i Smolenia; przykrywka ceramiczna do naczynia z pocz. XVII w.; kamienie z okolic Poręby i Mrzygłodu; rączka do picia płynów z XVI w.; przykrywka ceramiczna do naczynia z XVII w., przedmioty metalowe

Wieś Zawiercka

Przedmioty używane do pracy na roli i w gospodarstwie domowym

prasa do wyciskania sera, tarka drewniana, popielnica metalowa, kołowrotek drewniany, czerpak drewniany, moździerz mosiężny, maślnica, narzędzie do robienia masła, garnek żeliwny z dwoma uszami, garnek żeliwny z jednym uchem, wagi podwieszane, młynek drewniany, nosidła, żelazko na duszę, lampy: lutlampa do opalania lakieru, lampy naftowe, spirytusowe, naczynia gliniane wypalane, termofor, wyżymaczki, sierp, stępa, narzędzie do robienia np. kaszy, radło, brony, ośnik, żarna, szufla drewniana, cep, grabie, obcęgi kowalskie, zgrzebła do czesania wełny, nalewajka, kosz wiklinowy, kijanka do prania bielizny, kopyto szewskie, rożek na osełkę, garniec, drewniane koryto z tłuczkiem, gaśnica, drewniane zydle, prasa statyczna, latarenki, drewniana ramka,

Pozostałe eksponaty: przedmioty gospodarstwa domowego – drewniane,krosno z fabryki TAZ – miniatura, liczydło drewniane, świątek Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus 1890 r., fotografie wsi w antyramach

Radio – typ Stolica. Radioodbiornik domowy w drewnianej obudowie. Zmodernizowana wersja pierwszego produktu ZRK- odbiornika Syrena z nieznacznie zmienionym układem elektrycznym.

Gramofon w drewnianej skrzyni typu chlebak.

Herby Zawiercia

Herb z okresu międzywojennego i herb obecny z opisem:

Rada Miejska zatwierdziła herb Zawiercia uchwałą z dnia 20 listopada 1990 r.

Autorem projektu herbu jest zawiercianin prof. ASP w Krakowie Marian Buczek.

Symbolika herbu:

kościół z dwoma wieżami – pierwszy kościół w Zawierciu, czarne młotki – przemysł, niebieska wstęga – rzeka Warta,

czarne pasy – okoliczne kopalnie,

błyskawica – symbol pierwszej podstacji w Zawierciu,

trzy wieże – symbol obronnych zamków jurajksich,

wrzeciono – przemysł włokienniczy,

koło zębate – przemysł maszynowy

Plan miasta Zawiercia z okresu międzywojennego

Z legendą, w czarnej ramie, podświetlany

Z historii Zawiercia

W XII w. na terenie dzisiejszego miasta istniała wieś Kromołów (obecnie dzielnica Zawiercia). W XIV w. przechodził tędy szlak handlowy z Krakowa do Poznania. Historia miasta Zawiercie sięga 1431 r., kiedy to za panowania Bolesława V, księcia opolskiego, w dokumencie nadającym grunty i zezwolenie na zbudowanie karczmy Mikołajowi Czenarowi, po raz pierwszy została wymieniona nazwa Zawiercie. W XV w. następuje rozwój hutnictwa żelaza (kuźnice). Od XV do XIX w. Zawiercie miało wielu właścicieli. Na przełomie XIX i XX w. utrwaliły się dwie nazwy Zawiercia: Zawiercie Duże – rozmieszczone wokół drogi biegnącej do Poręby i Zawiercie Małe – położone po prawej stronie Warty przy drodze wiodącej do Marciszowa. Pod względem administracyjnym Zawiercie Małe było wsią – gromadą przynależną do gminy Kromołów. Funkcje administracyjne w Zawierciu pełnili sołtysi w ramach samorządu gminnego.

 

Najstarszą dzielnicą miasta jest Kromołów z źródłami rzeki Warty, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1193 r. Dzielnica ta największy rozkwit przeżywała w latach 1831-1860, a to za sprawą mieszkających w nim sukienników i płócienników.

 

Rozwój Zawiercia nieodłącznie związany był z koleją oraz budową dróg bitych. 1 grudnia 1847 r. przez Zawiercie po raz pierwszy przejechał pociąg. W ten sposób otwarto planowany ruch z Częstochowy do Ząbkowic linią jednotorową. Ruch kolejowy dwutorowy z Koluszek do Ząbkowic uruchomiono w 1881 r. Spowodowało to rozwój ruchu pasażerskiego i towarowego. Stacja i dworzec II klasy zostały uruchomione w 1890 r., a w kwietniu 1914 r. został oddany do użytku obecny dworzec kolejowy.

 

Biegnąca przez Zawiercie linia kolejowa była jednym z istotnych czynników, który skłonił Żydów berlińskich Ginsbergów do zakupu od małżonków Pławner z Żarek przędzalni bawełny funkcjonującej od 1833 r. Równocześnie z budową i rozbudową zakładów braci Ginsbergów w 1875 r. została uruchomiona w Zawierciu przez Carla Braussa Fabryka sztucznej wełny.

 

Dużą rolę w rozwoju Zawiercia spełniały zakłady i przedsiębiorstwa metalowe: Ernest Erbe, „Ferrum”, „Ułan”, „Sambor i Krawczyk”, „Poręba” koło Zawiercia, „Liniarnia”, „Jan Mecner”, Fabryka Opakowań Blaszanych, „Suchy Element Elektryczny”, i uruchomiona w 1901 r. Huta Zawiercie. Na terenie Zawiercia uruchomiono kopalnie węgla brunatnego i rudy żelaza. Po nabyciu gruntów na posiedzeniu Zarządu TAZ 1 sierpnia 1878 r. podjęto ustalenia o budowie osiedla robotniczego TAZ.

 

W tym też czasie zbudowano wiele szkół, kaplic, kościołów (w tym kościół „Piotra i Pawła”) i parków.

W latach I wojny światowej ponad 30-tysięczna osada fabryczna Zawiercie posiadała okazały dworzec kolejowy, liczne fabryki oraz zakłady pracy, nie miała jednak praw i struktury miejskiej. Prawa miejskie Zawiercie nabyło 1 lipca 1915 r. W wyniku tego ukształtowały się: dzielnice: Kromołów, Blanowice, Bzów, Żerkowice, Kądzielów, Zuzanka, Argentyna; osiedla: Żabki, Marciszów, Stawki, Centrum, Warty, Dąbrowica, Ręby, Kosowska Niwa; sołectwa: Karlin, Łośnice, Pomrożyce, Skarżyce.

 

W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą zmniejszenia zatrudnienia w przedsiębiorstwie TAZ i zamknięciu huty Huldczyńskiego. Mieszkańcy Zawiercia jeździli na tereny okupacji austro-węgierskiej w celu kupna żywności, która była tam znacznie tańsza niż na terenie okupacji niemieckiej.

 

Rozwój Zawiercia w latach 1919-1939 determinowały: działalność organów administracyjnych, właściwe gospodarowanie majątkiem komunalnym i powierzonymi funduszami, funkcjonowanie przedsiębiorstw i zakładów, problemy bezrobocia, sprawy mieszkaniowe oraz działania władz administracyjnych w celu złagodzenia skutków trudnych warunków socjalnych życia mieszkańców. Nadal jednak jest miastem przemysłowym i tak jak przeżywający wówczas kryzys kraj, pojawia się nazwa „Zawiercie miasto wymarłe”.

 

Utworzenie powiatu zawierciańskiego w 1927 r. wprowadziło pewne ożywienie w życiu miasta, gł. kulturalnym, a to za sprawą Chóru Towarzystwa Śpiewaczego „Lira”. Od 1936 r. poprawiała się stopniowo sytuacja finansowa i możliwości zatrudnieniowe przedsiębiorstw zawierciańskich.

W 1939 roku Zawiercie włączone zostało do III Rzeszy i przemianowane w 1941 roku na Warthenau. Okres po II wojnie światowej to okres rozwoju miasta. W kwietniu i maju 1945 r. produkcję podjęły fabryki „Poręba” i „Ferrum”, w czerwcu uruchomiono Hutę Szkła, w lutym 45 r. hutę „Zawiercie”.

 

Źródło: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna