Miasto Zawiercie położone jest  na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej nad rzeką Wartą (tu znajdują się jej źródła) w północno-wschodniej części województwa Śląskiego.

Zajmuje ono 85,24 km2 powierzchni i liczy ponad 53 tys. mieszkańców.

Podzielone jest administracyjnie na 18 osiedli mieszkaniowych: Argentyna, Blanowice, Borowe Pole, Bzów, Centrum, Dąbrowica, Kromołów, Marciszów, Miodowa, Piłsudskiego, Stary Rynek, Stawki, Szymańskiego, Warty, Zuzanka, Zuzanka I, Żerkowie
oraz 4 sołectwa Karlin, Łośnice, Pomrożyce, Skarżyce.

 
Pod względem funkcjonalno – przestrzennym Miasto można podzielić na dwie strefy:

•     Strefę zachodnią – położoną nad rzeką Wartą, obejmującą centralną część Miasta, z dominującą zabudową wielorodzinną i dobrze rozwiniętym przemysłem (charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią hydrauliczną).
•     Strefę wschodnią – obejmującą tereny rolne i leśne, których część wchodzi w obręb Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, stanowiąc zaplecze rekreacyjne dla całego regionu.

Zawiercie to ważny węzeł komunikacyjny zarówno kolejowy, jak i samochodowy.

Posiada bezpośrednie połączenia kolejowe w kierunku północnym – Warszawa, Gdynia, południowym – Kraków, Zakopane, Praga, Budapeszt, Wiedeń, zachodnim – górny i dolny Śląsk oraz wschodnim – Ełk, Suwałki.
Przez Zawiercie przebiega również droga krajowa łącząca Śląsk z Kielcami, Tarnobrzegiem a droga krajowa A1 oddalona jest tylko 13 km od centrum miasta.

Położone jest w odległości:

    Katowice - 43 km
    Częstochowa - 45 km
    Kraków - 67 km
    Międzynarodowy Port Lotniczy w Katowicach – Pyrzowicach - 28 km,
    Warszawa (bezpośrednie połączenie kolejowe – czas podróży 1,5 h) - 278 km

 
Właśnie te niewielkie odległości i dobra komunikacja kolejowa i samochodowa sprawiają, że miasto to stanowi doskonały punkt wypadowy w najbardziej atrakcyjne tereny Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Tutaj też krzyżują się szlaki turystyczne piesze i rowerowe m. in. Szlak „Orlich Gniazd”, „Warowni Jurajskich”.

Tereny wokół Zawiercia mogą poszczycić się unikalną rzeźbą i występowaniem zbiorowisk roślin skrajnie różniących się pod względem florystycznym i ekologicznym. Okolice miasta porastają lasy iglaste z dominacją sosny i liściaste z przewagą buku. To w nich można spotkać wiele gatunków roślin i zwierząt będących pod ochroną.

 

Historia miasta Zawiercie sięga 1431 r. , kiedy to za panowania Bolesława V, księcia opolskiego, w dokumencie nadającym grunty i zezwolenie na zbudowanie karczmy Mikołajowi Czenarowi, po raz pierwszy została wymieniona nazwa Zawiercie. Od XV do XIX w. Zawiercie miało wielu właścicieli. Na przełomie XIX i XX w. utrwaliły się dwie nazwy Zawiercia: Zawiercie Duże - rozmieszczone wokół drogi biegnącej do Poręby i Zawiercie Małe - położone po prawej stronie Warty przy drodze wiodącej do Marciszowa. Pod względem administracyjnym Zawiercie Małe było wsią - gromadą przynależną do gminy Kromołów. Funkcje administracyjne w Zawierciu pełnili sołtysi w ramach samorządu gminnego. Najstarszą dzielnicą miasta jest Kromołów z źródłami rzeki Warty, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1193 r. Dzielnica ta największy rozkwit przeżywała w latach 1831 - 1860, a to za sprawą mieszkających w nim sukienników i półcienników.

Rozwój Zawiercia nieodłącznie związany był z koleją oraz budową dróg bitych. 1 grudnia 1847 r. przez Zawiercie po raz pierwszy przejechał pociąg. W ten sposób otwarto planowany ruch z Częstochowy do Ząbkowic linią jednotorową. Ruch kolejowy dwutorowy z Koluszek do Ząbkowic uruchomiono w 1881 r. Spowodowało to rozwój ruchu pasażerskiego i towarowego. Stacja i dworzec II klasy zostały uruchomione w 1890 r., a w kwietniu 1914 r. został oddany do użytku obecny dworzec kolejowy. Biegnąca przez Zawiercie linia kolejowa była jednym z istotnych czynników, który skłonił Żydów berlińskich Ginsbergów do zakupu od małżonków Pławner z Żarek przędzalni bawełny funkcjonującej od 1833 r. Równocześnie z budową i rozbudową zakładów braci Ginsbergów w 1875 r. została uruchomiona w Zawierciu przez Carla Braussa Fabryka sztucznej wełny.

Ważną rolę w rozwoju Zawiercia spełniały różne zakłady i przedsiębiorstwa metalowe: "Ernest Erbe", "Ferrum", "Ułan", "Sambor i Krawczyk", "Poręba" koło Zawiercia, "Liniarnia", "Jan Mecner", Fabryka Opakowań Blaszanych, "Suchy Element Elektryczny", i huta "Zawiercie". Jest rzeczą charakterystyczną, że niektóre zakłady i fabryki sytuowały się w pobliżu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej a dla odległych od linii kolejowych fabryk montowano bocznice kolejowe. Na terenie Zawiercia uruchomiono kopalnie węgla brunatnego i rudy żelaza.
Po nabyciu gruntów na posiedzeniu Zarządu TAZ 1 sierpnia 1878 r. podjęto ustalenia o budowie osiedla robotniczego TAZ. W tym też czasie zbudowano wiele szkół, kaplic, kościołów (w tym kościół "Piotra i Pawła") i parków.

W latach I wojny światowej ponad 30-tysięczna osada fabryczna Zawiercie posiadała okazały dworzec kolejowy, liczne fabryki oraz zakłady pracy. Niestety nie posiadała praw i struktury miejskiej.
Prawa miejskie Zawiercie nabyło 1 lipca 1915 r. W wyniku tego ukształtowały się:

dzielnice: Kromołów, Blanowice, Bzów, Żerkowice, Kądzielów, Zuzanka, Argentyna,
osiedla: Żabki, Marciszów, Stawki, Centrum, Warty, Dąbrowica, Ręby, Kosowska Niwa,
sołectwa: Karlin, Łośnice, Pomrożyce, Skarżyce.

W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą zmniejszenia zatrudnienia w przedsiębiorstwie TAZ i zamknięciu huty Huldczyńskiego. Mieszkańcy Zawiercia jeździli na tereny okupacji austro-węgierskiej w celu kupna żywności, która była tam znacznie tańsza niż na terenie okupacji niemieckiej.

Rozwój Zawiercia w latach 1919 - 1939 determinowały następujące kwestie: działalność organów administracyjnych, właściwe gospodarowanie majątkiem komunalnym i powierzonymi funduszami, funkcjonowanie przedsiębiorstw i zakładów, problemy bezrobocia, sprawy mieszkaniowe oraz działania władz administracyjnych w celu złagodzenia skutków trudnych warunków socjalnych życia mieszkańców. Nadal jednak jest miastem przemysłowym i tak jak przeżywający wówczas kryzys kraj, pojawia się nazwa "Zawiercie miasto wymarłe".
Utworzenie powiatu zawierciańskiego w 1927 r. wprowadziło pewne ożywienie w życiu miasta gł. Kulturalnym, a to za sprawą Chóru Towarzystwa Śpiewaczego "Lira". Od 1936 r. poprawiała się stopniowo sytuacja finansowa i możliwości zatrudnieniowe przedsiębiorstw zawierciańskich.

Okres po II wojnie światowej to okres rozwoju miasta. W kwietniu i maju 1945 r. produkcję podjęły fabryki "Poręba" i "Ferrum", w czerwcu uruchomiono Hutę Szkła , w lutym 45 r. hutę "Zawiercie".
Na tle trudnej sytuacji płacowej i aprowizacyjnej w niektórych zakładach Zawiercia i okolic miały miejsce strajki w latach 1945 - 1947. Najbardziej zdecydowany protest miał miejsce w hucie "Zawiercie" w marcu 1946 r.

W latach 90-tych uwydatniły się trudne problemy zatrudnieniowe i mieszkaniowe. Przestało funkcjonować budownictwo komunalne i zakładowe. Dla Spółdzielni Mieszkaniowej "Hutnik" w Zawierciu przekazano z budżetu miasta środki finansowe za zrealizowaną infrastrukturę i zagospodarowanie terenu osiedla "Argentyna". Rozpoczęto realizację zadania inwestycyjnego "Kosowska Niwa". W 1998 r. zaadaptowano na mieszkania hotel przy ul. Rataja. W końcu lat 90-tych władze miejskie rozpoczęły budowę dwóch budynków mieszkalnych przy ul. Dojazd. W 1994 r. oddano do użytku gmach Telekomunikacji Polskiej S.A. W 2001 r. oddano do użytku halę sportową mieszczącą się w pobliżu ulic Wierzbowej i Blanowskiej.

Zapoczątkowana w 1989 r. transformacja ustrojowa zmieniła system gospodarowania i zarządzania zakładami pracy, przedsiębiorstwami.
27 grudnia 1995 r. przekształcono hutę "Zawiercie" w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa.

W latach 80-tych zostały utworzone różne firmy i przedsiębiorstwa m.in. "Awbud", "Bodeko", "Królmet", "Szczęsny - Zjawiony".
Jednocześnie z procesem przekształceń przedsiębiorstw, zakładów pracy narasta proces zmniejszenia zatrudnienia.

Od 1998 roku miasto jest stolicą powiatu zawierciańskiego, w skład którego oprócz Zawiercia wchodzą następujące gminy: Irządze, Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Poręba, Szczekociny, Włodowice, Żarnowiec.