HISTORIA STRAŻY W POLSCE
Powstałe w wielu miastach Straże Gminne (miejskie) nie są nowym tworem na ziemiach polskich. Powstawały one wraz z tworzeniem się miast już w okresie średniowiecza. Powstałe wówczas na prawie magdeburskim miasta były nowymi organizmami w stosunku do dawnych grodów i podgrodzi i to zarówno od strony urbanistycznej, jak i prawnej. Powodowało to tworzenie nowych instytucji, na których spoczywał obowiązek zapewnienia porządku i bezpieczeństwa. Początkowo bardzo silną pozycję miał wójt, na którym spoczywał obowiązek zapewnienia spokoju i poszanowania lokalnego prawa.
W większych miastach za porządek, bezpieczeństwo pożarowe, chwytanie i karanie złodziei, strzeżenie więzień i bram miasta odpowiedzialny był tzw. land wójt, będący pierwowzorem komendanta straży miejskiej. Później wraz ze wzrostem pozycji rad miejskich z burmistrzami na czele, kompetencje wójta zostały przejęte przez radę, której podporządkowany był naczelnik straży. Siedzibę swą miał w ratuszu, a po zapadnięciu zmroku obchodził bramy miejskie i ulice sprawdzając, czy wszędzie panuje spokój, czy nie ma gdzieś zagrożenia pożarowego. Kierował on strażnikami miejskimi, pełniącymi funkcje typowo policyjne, a wyposażonymi w tarcze, kusze, półpancerze. Stan taki trwał aż do rozbiorów, gdzie straż miejska funkcjonowała niezależnie od innych służb o charakterze policyjnym. W okresie Księstwa Warszawskiego mocą dekretu z dnia 23 lutego 1809 roku nałożono na administrację miejską i wiejską obowiązek utrzymania porządku i spokoju publicznego oraz wykonywania dozoru policyjnego według ogólnych przepisów policyjnych. Można powiedzieć, że w ówczesnym okresie nastąpiło ujednolicenie przepisów policyjnych, które to z kolei miały przyczynić się do scentralizowania służb policyjnych. Działalność policyjna burmistrzów i wójtów była kontrolowana przez podprefekta lub prefekta.
Epizodem, który spowodował powstanie na ziemiach polskich w okresie zaborów straży miejskich w rozumieniu współczesnym, było tworzenie przed Powstaniem Styczniowym rad municypalnych i straży obywatelskich, ostatecznie rozwiązanych dnia 4 kwietnia 1861 roku, a ich obowiązki zostały przejęte przez instytucje policyjne o charakterze centralnym.
W okresie Powstania Styczniowego Rząd Narodowy wydał dekret nakazujący władzy lokalnej, burmistrzom i wójtom formowanie straży bezpieczeństwa, które miały zapewnić porządek oraz częściowo wspierać informacją oddziały powstańcze.
W 1866 roku wprowadzono w Królestwie Polskim ustawę o straży miejskiej, która znosiła dotychczas istniejące komendy policyjne funkcjonujące na podstawie przepisów Konstytucji z 1815 roku.
Dalsze zmiany nastąpiły po 1918 roku. Pierwsze lata odzyskania wolności i niepodległości były okresem tworzenia całego państwa i wszystkich jego instytucji.
Dekret z dnia 9 stycznia 1919 roku o organizacji policji komunalnej był pierwszym z zakresu prawnego ujednolicenia działania Policji. Według tego dekretu miały być stworzone policje komunalne, podległe samorządom a ogólnie nadzorowane przez Naczelną Inspekcję Policji Komunalnej. Nie została ona jednak wprowadzona w życie, gdyż już lipcu 1919 roku wydana została nowa ustawa o Policji Państwowej, jako jednolitej państwowej formacji bezpieczeństwa z Główną Komendą Policji Państwowej, która automatycznie likwidowała całą policję komunalną oraz inne oddziały policyjne.
Ustawa ta została w pełni wcielona w życie dopiero w 1926 roku mocą rozporządzenia Prezydenta RP o Policji Państwowej. Była ona jednolitym, zorganizowanym na wzór wojskowy korpusem, którego celem było utrzymanie bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego.
Można więc śmiało powiedzieć, że pierwowzorem dzisiejszej Policji były lokalne Straże, których zadaniem było dbanie o szeroko rozumiane bezpieczeństwo i porządek w mieście.
Podległość Policji nie była jednak w żadnym stopniu związana z samorządem i władzą lokalną, gdyż była organem wykonawczym władz sądowych i prokuratorskich. W zakresie wykonywania służby podlegała władzom administracji ogólnej, a w sprawach organizacji, dowodzenia, wyszkolenia podlegała resortowi spraw wewnętrznych. Brak było jakiegokolwiek związku formalnego z dawną policją komunalną, podległą samorządowi, która organizowana była przez zarządy gmin miejskich i wiejskich.
Do wybuchu II Wojny Światowej w Polsce istniała już jednolita formacja Policji Państwowej. Przez lata 1939-1945 nie występowały żadne struktury mające podobny charakter do straży miejskich. Tak samo w Polsce powojennej nie występowały żadne instytucje o charakterze paramilitarnym na wzór straży miejskich. Ówczesna Milicja Obywatelska była jedynym organem stojącym na straży bezpieczeństwa i porządku publicznego, podległym władzom centralnym.
Współczesna Straż Miejska (gminna)
Przemiany ustrojowe jakie nastąpiły w Polsce w latach 1989-1990 spowodowały przyznanie Gminom pełnej niezależności. Mocą przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Gminy zobowiązane zostały do zaspakajania zbiorowych potrzeb mieszkańców, w tym do utrzymania porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Celem realizacji tego zadania zezwolono gminom miejskim na tworzenie własnych formacji mundurowych, zwanych strażami miejskimi, których podstawowym walorem jest szczególna znajomość potrzeb występujących na danym terenie.
Podstawa prawna tworzenia tych formacji wynikała z ustawy o Policji. Artykuł 23 ustęp 1 cytowanej ustawy mówił, iż „burmistrzowie i prezydenci miast mogą w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych tworzyć umundurowane straże miejskie”. W artykule 24 cytowanej ustawy stwierdzono, iż zakres zadań, obowiązków i uprawnień straży miejskich określi statut nadany przez burmistrza lub prezydenta miasta w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych.
Wraz z upływem czasu straże zyskiwały uznanie w oczach społeczeństwa, wynikiem czego było dokonanie zmian prawnych, które zezwalały na tworzenie straży także w gminach wiejskich.
Zadania realizowane przez Straż określone zostały w Statucie, jednak od początku budziły wiele kontrowersji, gdyż ograniczały możliwość wykorzystania powoływanych straży w sposób najbardziej korzystny dla Gminy. Wzór statutu opracowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych obowiązywał wszystkich a zezwalał tylko na wybór przez władze samorządowe umundurowania dla strażników. Skutek był taki, że w poszczególnych miastach strażnicy nosili różne mundury.
Głównym zadaniem Straży była ochrona porządku w miejscach publicznych, w tym między innymi w zapobieganiu popełniania wykroczeń i ich wykrywanie, współdziałanie z innymi służbami w różnych, istotnych dla bezpieczeństwa mieszkańców sprawach, dowożenie osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień oraz kontrola utrzymania ładu i czystości na terenie miasta. Celem realizacji wyznaczonych Strażom zadań, strażnicy uprawnieni zostali do legitymowania osób, nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym, kierowania wniosków o ukaranie, blokowania kół pojazdów oraz użycia w określonych przypadkach środków przymusu bezpośredniego. Warunki oraz sposoby korzystania z przyznanych uprawnień wynikały z przepisów policyjnych.
Ten stan prawny utrzymywał się do roku 1997, kiedy to Sejm RP uchwalił ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (miejskich). Ustawa ta wprowadziła wiele istotnych zmian w funkcjonowaniu straży. Przede wszystkim ujednoliciła zakresy zadań, uprawnień i obowiązków straży gminnych (miejskich), wprowadziła jednolite umundurowanie, dystynkcje oraz wzory legitymacji służbowych. Powyższe regulacje prawne spowodowały ugruntowanie pozycji straży miejskich w strukturach samorządowych, szczególnie że formacji tej powierzono szereg nowych, istotnych dla społeczności lokalnej zadań.
W następnych latach ustawa ta była dwukrotnie nowelizowana, a efektem tych nowelizacji było nałożenie na straże dalszych zadań, obowiązków i uprawnień. Do zmian tych w znacznym stopniu przyczyniła się działalność istniejącej od ponad 15 lat Krajowej Rady Komendantów Straży Miejskich i Gminnych . Członkowie tej Rady na bieżąco współpracują z członkami Poselskich Komisji Sejmowych oraz przedstawicielami Rządu przekazując wnioski i opinie wnoszone przez komendantów Straży z poszczególnych Gmin.
                       
Opracowano w Straży Miejskiej w Zawierciu

XX LAT STRAŻY MIEJSKIEJ W ZAWIERCIU

W dniu 21.09.1992 r. Rada Miejska w Zawierciu podjęła uchwałę  o utworzeniu na terenie miasta Zawiercia Straży Miejskiej w składzie: Komendant i pięciu funkcjonariuszy. Pierwszym Komendantem został Artur Kowal, a funkcjonariuszami byli Sławomir Zieliński, Jarosław Wiśniewski, Andrzej Grabowski, Augustyn Hejnosz i Jarosław Makieła. W kolejnych latach stan etatowy strażników się zwiększał i w chwili obecnej jest Komendant i 19 funkcjonariuszy straży. Od 1.03.2012 r. Komendantem Straży Miejskiej qw Zawierciu jest Pan Andrzej Koczur, a strażnikami w chwili obecnej są Sławomir Zieliński, Jarosław Wiśniewski, Andrzej Grabowski, Arkadiusz Dziechciarz, Krzysztof Antoniak, Sławomir Brożek, Zbigniew Chabrzyk, Tomasz Leks, Andrzej Ludwig, Anna Szmer, Krystian Kacerka, Krzysztof Ferdygała, Sylwester Cetera, Radosław Ściślicki, Andrzej Jabłoński, Martyna Gradzik-Juraszczyk, Maciej Zawisz, Adam Karolczyk, Michał Domagała  W początkowym okresie działania naszej jednostki mieszkańcy miasta tylko w sporadycznych przypadkach zgłaszali do nas swoje interwencje. Zazwyczaj była to jedna interwencja na dobę. Z upływem lat zaufanie społeczności miasta do Straży Miejskiej ulegało ciągłej poprawie i na chwilę obecną średnio w godzinach 700 – 2100 przyjmujemy do 20 interwencji, które w większości załatwiamy sami. Nasza praca nie należy do łatwych, gdyż pomagając jednym, którzy żądają od nas podjęcia interwencji i wyciągnięcia konsekwencji, musimy zgodnie z literą prawa sankcjonować innych obywateli. Prowadząc pewną politykę sankcjonowania czynów zabronionych staramy się stosować w jak najszerszym stopniu środki poza karne w postaci pouczeń oraz oddziaływać prewencyjnie i profilaktycznie. Potwierdzeniem powyższego jest fakt, iż za pierwsze półrocze 2012 r. liczba osób pouczonych mniej więcej równoważy się z osobami, na które nakładamy sankcję karną w postaci mandatu karnego lub skierowania wniosku o ukaranie do sądu. Od 2005 r. straż miejska dysponuje częściowym monitoringiem miasta, który systematycznie jest rozbudowywany. Mając na uwadze powyższe możemy stwierdzić jednoznacznie że nasze działania prowadzimy w kierunku profilaktyki w szeroko rozumianym tego słowa znaczeniu. W naszej pracy duży nacisk kładziemy na działalność prewencyjno - profilaktyczną w ramach której prowadzone są akcje i kampanie, w szczególności na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Do działań tych zaliczyć należy m. in. „Bezpieczne ferie”, „Bezpieczne wakacje – bez używek”, spotkania funkcjonariusza straży z przedszkolakami, których edukujemy w kierunku uświadomienia ich o grożących im niebezpieczeństwach, rozwijania ich umiejętności dbania o własne bezpieczeństwo, przyswojenia zasad bezpiecznej zabawy oraz świadomego uczestnictwa w ruchu drogowym.  W realizacji programów dla dzieci duża pomocą służy nam nasz Strażnik Warcik, który jako maskotka w sposób niewiarygodny pomaga realizować program „Przedszkolak”.
Wykonujemy także czynności pozaustawowe, do których zaliczyć należy:
•    nadzorowaniem osób, które sąd skazał na prace społeczno użyteczne,
•    udzielaniem asyst innym wydziałom urzędu,
•    obsługiwaniem transportem innych wydziałów urzędu,
•    egzekucją nałożonych mandatów karnych,
•    ujawnianiem awarii i przekazywaniem ich do właściwych służb,
•    zbieraniem opłaty targowej.
Reasumując nasza formacja chce spełniać rolę służebną w stosunku do mieszkańców naszego miasta, aby czuli się bezpiecznie i mieszkali w czystym, pięknym i zielonym mieście Zawierciu, a w stosunku do osób, które notorycznie nie będą przestrzegały norm prawnych z przykrością musimy stwierdzić, iż będziemy zmuszeni wyciągać konsekwencje karne, bo w takim celu także zostaliśmy powołani.

INFORMACJA
W dniu 30 sierpnia 2012 r. na uroczystej akademii z okazji Święta Straży Miejskiej oraz                 XX – lecia jej powstania w Zawierciu za zasługi dla społeczności miasta Zawiercia, wzorowe wykonywanie obowiązków, przejawianie inicjatywy w czasie wykonywania pracy przyznano następujące wyróżnienia:
•    Straż Miejska w Zawierciu została wyróżniona przez Sejmik Województwa Śląskiego „Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego”,

•    Odznaczeniami państwowymi przyznanymi przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego uhonorowano:
▪    Starszego inspektora Sławomira Zielińskiego – Medal Złoty za Długoletnią Służbę,
▪    Starszego inspektora Arkadiusza Dziechciarz – Medal Srebrny za Długoletnią Służbę,
▪    Starszego inspektora Jarosława Wiśniewskiego – Medal Srebrny za Długoletnią Służbę.

•    „Brązowym Medalem za Zasługi dla Pożarnictwa” przyznanym przez Prezydium Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Województwa Śląskiego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP odznaczono:
▪    Młodszego specjalistę Tomasza Leks
▪    Młodszego specjalistę Andrzeja Ludwig
▪    Starszą strażnik Annę Szmer
▪    Starszego strażnika Krystiana Kacerka
▪    Strażnika Sylwestra Cetera
▪    Młodszą strażnik Martynę Gradzik-Juraszczyk

•    Komendant Powiatowy Policji w Zawierciu wręczył listy pochwalne Starszemu inspektorowi Jarosławowi Wiśniewskiemu i Strażnikowi Radosławowi Ściślickiemu za dobrą współpracę z Policją, która doprowadziła do wykrycia i zatrzymania sprawców przestępstw.
 
•    Awansowano na wyższe stanowiska służbowe:
▪    Starszego strażnika Krystiana Kacerka na stanowisko Młodszego specjalisty
▪    Strażnika Sylwestra Cetera na stanowisko Starszego strażnika
▪    Strażnika Andrzeja Jabłońskiego na stanowisko Starszego strażnika
▪    Strażnika Krzysztofa Ferdygała na stanowisko Starszego strażnika
▪    Młodszą Strażnik Martynę Gradzik-Juraszczyk na stanowisko Strażnika
▪    Aplikanta Michała Domagała na stanowisko Młodszego strażnika
▪    Aplikanta Adama Karolczyk na stanowisko Młodszego strażnika

•    Ponadto Prezydent Miasta Zawiercia wyróżnił również:
▪    Inspektora Sławomira Brożek               
▪    Starszego inspektora Krzysztofa Antoniak       
▪    Młodszego strażnika Macieja Zawisz           
▪    Strażnika Radosława Ściślickiego.