W 110. rocznicę nadania Zawierciu praw miejskich prezentujemy sylwetki znanych mieszkanek i mieszkańców oraz osób mocno związanych z naszym miastem.

Halina Snopkiewicz (ur. 16 kwietnia 1934 w Zawierciu, zm. 30 czerwca 1980 w Warszawie) była jedną z ważniejszych postaci polskiej literatury młodzieżowej XX wieku. Jej prawdziwą pasją stało się pisanie i przekład literatury.

Okres okupacji spędziła na Kielecczyźnie. W latach 1948 – 1951 mieszkała w naszym mieście. Później przeniosła się do stolicy, gdzie na dobre związała się z życiem literackim. Jej debiut nastąpił w 1962 roku, kiedy ukazała się jej powieść Słoneczniki. Książka ta, podobnie jak wiele późniejszych jej utworów, poruszała kwestie emocjonalnego dojrzewania młodych ludzi, co szybko zjednało jej grono wiernych czytelniczek. W jej twórczości było dużo wątków nawiązujących do pierwszej miłości, życia wewnętrznego szkolnego i społecznego.

Foto: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ryszarda Kincla w Raciborzu

Bogdan Dworak (1933-2020) był wyjątkowym człowiekiem. Honorowy Obywatel Zawiercia, poeta, prozaik, publicysta, krytyk literacki, regionalista, autor setek felietonów, szkiców literackich, książek i publikacji o historii oraz ludziach regionu zagłębiowskiego. Autor przedmów do debiutanckich tomików wielu poetów.

Był pomysłodawcą i współorganizatorem Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. Rafała Wojaczka oraz Konkursu Literackiego im. Haliny Snopkiewicz w Zawierciu. Przez wiele lat związany z Towarzystwem Miłośników Ziemi Zawierciańskiej. Animator życia literackiego nie tylko w Zawierciu, ale i w całym Zagłębiu.

Współpracował z prasą regionalną, był redaktorem naczelnym miesięcznika kulturalno-społecznego „Nasze Korzenie”. Organizował spotkania autorskie i literackie. Założył i opiekował się grupą literacką „Szalej”, promując młodych poetów. Kawaler Krzyża Orderu Odrodzenia Polski (2013), uhonorowany odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej i Złotą Odznaką Zasłużony dla Województwa Śląskiego.

John Bleifer - urodzony w 1901 roku w Zawierciu, wyemigrował z rodziną, a w Stanach Zjednoczonych rozpoczął pracę jako aktor filmowy. Zasłynął dzięki wyrazistym rolom drugoplanowym, które grał w licznych filmach i serialach. Jego twarz była rozpoznawalna, a sam aktor wysoko oceniany za charakterystyczny styl gry.

Zagrał m.in. w filmach Znak Zorro (1940) oraz Frisco Kid (1979). Pojawiał się również na małym ekranie – można go było zobaczyć w popularnych serialach takich jak Autostrada do nieba (1984), Serpico (1976), I Love Lucy (1956) oraz wielu innych produkcjach telewizyjnych tamtej epoki.

Okres jego największej aktywności przypada na lata 30., 40. i 50. XX wieku. Aktor zmarł 24 stycznia 1992 w hrabstwie Los Angeles.

Foto: www.filmweb.pl

Józef Niedźwiecki (1932–2025) – pedagog, nauczyciel, reżyser i aktor, Honorowy Obywatel Zawiercia – na zawsze zapisał się w pamięci lokalnej społeczności jako niezłomny ambasador kultury i wychowawca wielu pokoleń.

Był związany z Zawierciem od lat 50. XX wieku, kiedy to po studiach humanistycznych rozpoczął pracę w Państwowym Liceum Pedagogicznym.

Dał się poznać jako niestrudzony propagator edukacji kulturalnej, a przede wszystkim teatralnej. Współpracował w tym zakresie z wieloma instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi, wśród których wymienić można: Związek Nauczycielstwa Polskiego, Związek Harcerstwa Polskiego, Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zawierciu oraz Zawierciański Uniwersytet Trzeciego Wieku.

Zrealizowane przez Józefa Niedźwieckiego spektakle opierają się na literaturze polskiej i zagranicznej, a wiele z nich było prezentowanych szerokiej publiczności nie tylko w naszym mieście, ale także na ogólnopolskich przeglądach i festiwalach amatorskiego ruchu teatralnego.

Józef Niedźwiecki był laureatem wielu odznaczeń i nagród. Otrzymał m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Srebrną Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego i Odznakę za Szczególne Zasługi dla Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.

Juliusz Isaak (1870–1923) był entomologiem amatorem, który część swojego życia spędził w Zawierciu. Zajmował się rytownictwem w fabryce TAZ, z zamiłowania – badacz owadów, szczególnie motyli i chrząszczy. Zgromadził imponującą kolekcję liczącą około 100 tysięcy okazów, a jego rysunki owadów trafiały do publikacji naukowych. Jego zbiory były doceniane na wystawach w Częstochowie i Warszawie.

Po jego śmierci badaniami zajęła się jego żona Michalina, która zorganizowała wyprawę naukową do Brazylii. Juliusz Isaak był również związany z lokalnym ruchem filatelistycznym. Urodził się w Pilicy, do Zawiercia przyjechał w wieku 14 lat. Zaprojektował pierwsze znaczki pocztowe, wyemitowane przez pocztę miejską w Zawierciu.

Foto: wikipedia.org (public domain due to its age, źródło: Entomolog Polski 1, s. 10 (1910/11))

Leszek Dutka, wybitny artysta malarz, rzeźbiarz, przyszedł na świat 16 lipca 1921 roku w Jaworznie. Zawiercie szczerze pokochał. Od 1924 roku mieszkał właśnie tutaj. W naszym mieście ukończył gimnazjum i liceum, tu również przeżył dramatyczne lata wojny.

Jego życie było nieustannym dialogiem ze sztuką. Brał udział w około 100 wystawach zbiorowych, nie tylko w Polsce. Zorganizował także 35 wystaw indywidualnych. Był uczestnikiem wielu plenerów artystycznych, w tym również międzynarodowych.

Jego zasługi i talent zostały docenione licznymi nagrodami i odznaczeniami. Dla mieszkańców Zawiercia pozostaje jednak kimś więcej – Honorowym Obywatelem Miasta, które ukochał.

Leszek Dutka zmarł 23 lutego 2014 roku w Krakowie, ale jego sztuka i pamięć o nim wciąż żyją – także tu, w Zawierciu.

Helena Malczewska (1869-1936) to postać, którą Zawiercie powinno zapamiętać przede wszystkim jako kobietę, która z pasją i odwagą zmieniała rzeczywistość miasta. Nie była rodowitą zawiercianką lecz jej zasługi dla naszej społeczności są ogromne. Założycielka oraz dyrektorka gimnazjum dla dziewcząt w Zawierciu (pierwszej czteroklasowej szkoły średniej w mieście). Była nauczycielką, społeczniczką i patriotką. Swoje życie poświęciła edukacji i działalności na rzecz młodzieży.

Foto: Tablica pamiątkowa w II Liceum Ogólnokształcącym im. Heleny Malczewskiej w Zawierciu

W czasach, gdy kobiety rzadko opuszczały rodzinne miasta, Michalina Isaak z Zawiercia wyruszyła... do brazylijskiej dżungli!

W 1914 poślubiła Juliusza Isaaka, cenionego entomologa–amatora, posiadacza dużej kolekcji unikatowych okazów owadów i autora publikacji entomologicznych. Po śmierci męża – kontynuowała jego pasje, rozpoczęła samodzielną działalność i już sama spełniała ich wspólne marzenia.

W 1926 roku wyjechała na wyprawę badawczą do Brazylii, a w 1927 r. złapała jednego z największych na świecie motyla – Thysania agrippina, o skrzydłach dużych jak z bajki. Z pierwszej wyprawy przywiozła aż 15 tysięcy owadów, opowieści, zdjęcia i pasję, którą dzieliła się w Polsce, organizując pokazy i wystawy. Nie bała się trudnych warunków, egzotyki ani samotnych podróży.

Niestety kolejna ekspedycja zakończyła się tragicznie. Jak podają źródła historyczne, ostatnia wiadomość od niej została wysłana 25 czerwca 1937 roku (napisała, że od 1 lipca przez dwa tygodnie będzie płynąć w górę rzeki Ukajali). Nasza bohaterka zaginęła, prawdopodobnie utonęła. Do dziś pozostaje symbolem odwagi, determinacji i siły kobiet, które – z Zawiercia czy zewsząd – potrafią sięgnąć aż po motyle na drugim końcu świata.

Tekst powstał na podstawie informacji z książki „Jak to drzewiej w Zawierciu bywało...”

Dziękujemy jej autorom Jadwidze i Sławomirowi Gębkom za współpracę przy realizacji materiału.

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Choć Wiesław Ochman nie pochodzi z Zawiercia i nie jest jego mieszkańcem, od lat pozostaje z nim głęboko związany. Światowej sławy tenor i reżyser operowy angażuje się w życie kulturalne miasta.

Dzięki jego zaangażowaniu Zawiercie zyskało ambasadora sztuki na arenie międzynarodowej. W uznaniu zasług otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Zawiercia. Jego obecność przypomina, że prawdziwe więzi z miastem tworzy się sercem, a nie tylko miejscem urodzenia.

Stanisław Szymański (1862-1944), choć nie urodził się w Zawierciu, oddał mu sporo serca i energii. Jako dyrektor TAZ dbał nie tylko o rozwój przemysłu, lecz także o edukację i los najuboższych mieszkańców.

Inicjował między innymi budowę szkoły, rozbudował osiedle TAZ. Był nie tylko społecznikiem, ale też liderem, który łączył ludzi ponad podziałami. To wzór obywatela zaangażowanego, odważnego i sprawiedliwego.

Szymański został mianowanym przewodniczącym Rady Miejskiej w Zawierciu i funkcję tę pełnił przez dwie kadencje, był także członkiem zarządu miejskiego. W 1931 roku wyjechał do Warszawy i zmarł w 1944 roku. Willa dyrektora Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie” Stanisława Szymańskiego w Zawierciu (obecnie mieści się tu siedziba Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej), do dziś budzi podziw.

Foto: Zasoby Miejskiej Izby Muzealnej w Zawierciu/tablica pamiątkowa

Władysław Żuk był człowiekiem, na którym ogromne piętno odcisnęła II wojna światowa. Trafił na Pawiak i był więźniem Auschwitz-Birkenau i Mauthausen-Gusen. O swoich więziennych i obozowych przeżyciach opowiadał kolejnym pokoleniom.

Urodził się w 1919 roku w Warszawie, a po zakończeniu wojny pozostał w Austrii. Po wielu latach powrócił do Polski i od 2009 roku zamieszkał w Zawierciu. Naoczny świadek najtragiczniejszych wydarzeń w historii Europy i świata. Pielęgnował polską historię w Austrii, dbał o polski cmentarz i o to, by pamięć o ludziach, którzy oddali swe życie za wolność i pokój nie zginęła. Odszedł od nas w 2016 r.